ਵਗਦੀ ਪਈ ਸਵਾਂਅ ਢੋਲਾ..
ਕੁਝ ਲਈ ਜਿੰਦਗੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਥੇਲੀ 'ਤੇ ਧੁਖਦੀ ਹੋਈ ਅੱਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੱਠੇ-ਮੱਠੇ ਧੁਖਦੇ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਸੇ ਸੇਕ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ਼ੀ ਧੁਖਣ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ।
ਇਹ ਲੇਖ ਮੈਂ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਵਿਚ ਹਮਸਾਇਆਂ ਤੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੇ ਇਕੱਤਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਦੀ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿਚ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਦੀਬਾਂ/ ਫਨਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਬਿਖਰੇ ਪਏ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜੀ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ/ਫਨਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਮੋਹ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਹਰ ਸਖਸ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਾਂਝ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਨਾਲ਼ ਜਰੂਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਗੌਰ ਨਾਲ਼ ਸੁਣਨ 'ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੇਅਵਾਜ ਪੈੜਾਂ ਚਿੰਤਨਮਈ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਅਵਾਜ਼ਾਰ ਹਨ।
ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਦਾਂ ਕਿ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਨਾਲ਼ ਏਨਾਂ ਮੋਹ ਕਿਉਂ ਸੀ? ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਈ ਯਾਦਾਂ-ਮਿੱਥਾਂ ਪ੍ਰਚਿਲਤ ਹਨ।ਸਿਨੇਮਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦੀਆਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਅਤੀਤ ਸਾਏ ਵਾਂਗ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੰਡਰਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਇਸੇ ਅਤੀਤ ਦੀ ਪਰਛਾਂਈਂ ਉਸਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲੇ ਵਾਂਗ ਉਡਾ ਕੇ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਲੈ ਆਉਂਦੀ। ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਉਸ ਕੋਲ਼ ਅਥਾਹ ਸ਼ੌਹਰਤ ਤੇ ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀ ਬੈਚੇਨੀ ਜਾਂ ਅਵਾਰਗੀ ਉਸ ਨੂੰ ਭਟਕਦੇ ਮਿਰਗ ਵਾਂਗ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਲੈ ਆਉਂਦੀ।
ਇਸੇ ਬੈਚੇਨ ਤਲਾਸ਼ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਦਾ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨਾਮਵਰ ਹੀਰੋ ਚਾਦਰ ਕੁੜਤੇ ਦੇ ਜਟਕਾ ਪਹਿਰਾਵੇ 'ਚ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਵੱਸੇ ਪਛੜੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਚੋਗਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਮਟਰਗਸਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬੇਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ਼ ਫਿਰਦਿਆਂ ਰੇਹੜੀਆਂ ਤੋਂ ਫਲ ਖਰੀਦ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ।ਚੋਗਾਵਾਂ ਦੇ ਇਕ ਬਜੁਰਗ ਫਲ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ " ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਨੂੰ ਲੰਘਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਰੁਕਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ"। ਇਕ ਵਾਰ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਤੋਂ ਸਈਕਲ 'ਤੇ ਚੋਗਾਂਵੇਂ ਆਇਆ ਤੇ ਕੁਝ ਖਰੀਦਣ ਲੱਗਾ। ਚਾਦਰ ਕੁੜਤੇ ਦੇ ਸਾਦਾ ਪਹਿਰਾਵੇ 'ਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਧਿਆਨ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪੈ ਗਈ ਉਸ ਦੁਆਲ਼ੇ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ। ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਹਾਸੇ-ਮਜਾਕ ਦੇ ਰੌਂਅ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਉਹ ੧੯੧੩ ਵਿਚ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਜਨਮਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ।ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਕੋਲ਼ੋਂ ਸਵਾਂਅ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਸਵਾਂਅ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਉਸਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਮਹੇ ਬੀਤੇ ਸਨ।ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਨਿਕਲ਼ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ " ਮੈਨੂੰ ਰਾਵੀ ਨਾਲ਼ ਬੜਾ ਮੋਹ ਹੈ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਰਾਵੀ ਵਿਚ ਰੁੜ ਜਾਵਾਂ।" ਉਹ ਰਾਵੀ ਨਦੀ 'ਚੋਂ ਸਵਾਂਅ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗੁਆਚਿਆ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਅਕਸਰ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਖੜਾ ਰੋ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਨਮ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਵਾਂਅ ਨਦੀ ਨੂੰ ਅਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਿਲਿਤ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲੱਗਦਾ:
ਵਗਦੀ ਪਈ ਸਵਾਂਅ ਢੋਲਾ
ਛੋਡਸ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਢੋਲਾ
ਇਕ ਵਾਰ ਲੇਖਕ ਮੁਖਤਾਰ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦਰਿਆ ਕਿਨਾਰੇ ਸੈਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਬੰਨ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸਤੇ ਕੁਝ ਮਜਦੂਰ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ।ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਤੇ ਫਟੇਹਾਲ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਤਰਸ ਆਇਆ। ਇਹ ੭੦ ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਉਸਨੇ ੨੦੦ ਰੁਪਏ ਜੇਬ 'ਚੋਂ ਕੱਢੇ ਤੇ ਮਜਦੁਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਆਪ ਅਗਾਂਹ ਸੈਰ ਕਰਨ ਚਲੇ ਗਏ।ਉਸਦਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਰੋਟੀ ਪੇਟ ਭਰ ਕੇ ਖਾ ਲੈਣਗੇ। ਉਦੋਂ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਮਜਦੂਰ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਸੀ ਤੇ ੨੦੦ ਰੁਪਏ ਅੱਜ ਦੇ ਹਜਾਰਾਂ ਵਰਗੇ ਸਨ।ਜਦੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਤਿੰਨ ਘੰਟਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਦੋਵੇਂ ਸੈਰ ਕਰਦੇ ਮੁੜੇ ਤਾਂ ਕੁਝ ਮਜਦੂਰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਲੇਟ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜ-ਝਗੜ ਰਹੇ ਸਨ ," ਮੁਖਤਾਰ ਗਿੱਲ ਹੱਸ ਕਿ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਲੈ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੇ ਰੋਟੀਆਂ"।
ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਮੁਖਤਾਰ ਗਿੱਲ ਦੇ ਘਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਉਤਾਰੇ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ। ਇਕ ਵਾਰ ਗੁਲ ਚੌਹਾਨ ਤੇ ਮੁਖਤਾਰ ਗਿੱਲ ਕੋਲ਼ ਸਿਰਫ ਦੋ ਹੀ ਪਰੌਂਠੇ ਸਨ।ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਜੇ ਦੋਵੇਂ ਖਾਣ ਹੀ ਲੱਗੇ ਸਨ ਕਿ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਆਉਂਦਾ ਦਿਸ ਪਿਆ।ਦੋਵੇਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹਨੂੰ ਸੁਲ੍ਹਾ ਕਾਹਦੀ ਮਾਰਾਂਗੇ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਪਰੌਂਠੇ ਆਲ਼ੇ 'ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਪਰਾਹੁਣਾਚਾਰੀ ਪਾਲਦਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਆਉ! ਪਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਦੇ ਹਾਂ।"
ਜਦੋਂ ਗੁਲ਼ ਚੌਹਾਨ ਪਰੌਂਠਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਚੁੱਕਣ ਆਲ਼ੇ ਲਾਗੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਏਨੀ ਦੇਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕੁੱਤਾ ਪਰੌਂਠੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ , " ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰੌਂਠੇ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵੀ ਮਿਲ਼ ਸਕਦੇ ਸਾਂ।"
ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸਈਕਲ 'ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੋਂ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੀ ਫਿਲਮ ਵੇਖ ਕਿ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਦੋਂ ਗੌਂਸਾਬਾਦ ਕੋਲ਼ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੀ ਗੱਡੀ ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਖੜੀ ਸੀ ਤੇ ਕੋਲ਼ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਖੜਾ ਸੀ।ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ। ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੀ ਕਾਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸਈਕਲ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਕਿ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ।
ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ੧੯੩੦ 'ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ 'ਚ ਬਤੌਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਧਿਆਪਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।ਇੱਥੇ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਪ੍ਰੀਕਸ਼ਤ ਸਾਹਨੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।੧੯੩੬ 'ਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ਼ ਬਿਤਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਬੀ ਬੀ ਸੀ ਲੰਦਨ ਤੋਂ ਅਨਾਉਂਸਰ ਵਜ੍ਹੋਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।ਉਹ ੧੯੪੬ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤ ਆ ਕੇ 'ਇਨਸਾਫ' ਫਿਲਮ ਨਾਲ਼ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਤੇ 'ਧਰਤੀ ਕੇ ਲਾਲ ਫਿਲਮ' ਨਾਲ਼ ਚਮਕਿਆ ਪਰ ਪਰ ੧੯੫੩ 'ਚ ਬਿਮਲ ਰੌਇ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਦੋ ਬਿਘਾ ਜ਼ਮੀਨ' ਨੇ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦੀਆਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਲਮ 'ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ' ਉਸ ਦੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਹਿੱਟ ਫਿਲਮ ਸੀ।ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਹਿੱਟ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ,ਵੈਜੰਤੀਮਾਲਾ, ਨੂਤਨ, ਨਰਗਿਸ ਉਸ ਨਾਲ਼ ਕਿਰਦਾਰ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸਦੀਆਂ।ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ 'ਸੀਮਾ' (੧੯੫੫), 'ਬਾਬੀ ਕੀ ਚੂੜੀਆਂ'(੧੯੫੫), 'ਕਠਪੁਤਲੀ' (੧੯੫੭), 'ਲਾਜਵੰਤੀ'(੧੯੫੮), 'ਗਰ ਸੰਸਾਰ'(੧੯੫੮) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਫਿਲਮਾ 'ਚ ਨਇਕ ਵਜ੍ਹੋਂ ਭੁਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਫਿਲਮ 'ਗਰਮ ਹਵਾ' 'ਚ ਉਸਦੀ ਭੁਮਿਕਾ ਆਪਣੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ 'ਨਾਨਕ ਦੁਖੀਆ ਸਭ ਸੰਸਾਰ', ਤੇ 'ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ' ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ।
ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਐਕਟਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸੀ।ਉਸ ਨੇ 'ਮੇਰਾ ਰੂਸੀ ਸਫਰਨਾਮਾ', ਤੇ 'ਮੇਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਫਰਨਾਮਾ' ਲਿਖਿਆ। ਉਸਨੇ ੧੯੫੧ 'ਚ ਫਿਲਮ 'ਬਾਜੀ' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਹੀਰੋ ਦੇਵ ਅਨੰਦ ਸੀ ਤੇ ਡਾਈਰੈਕਟਰ ਗੁਰੂ ਦੱਤ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ 'ਪਦਮ ਸ੍ਰੀ' ਐਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ 'ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਬੰਬਈ' ਦਾ ਫਾਉਂਡਰ ਵੀ ਸੀ।
ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦਮਅੰਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ੍ਹ ਤੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੀ ਲਾਡਲੀ ਧੀ ਸ਼ਬਨਮ ਦੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਨਿਰਾਸ਼ ਤੇ ਉਦਾਸ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਸਮੇਂ ਦਾ ਖਿਸਕਦਾ ਹੋਇਆ ਪੱਲੂ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਖੋ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ।ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹਿੱਕ ਦੁੱਖ ਵਿਚ ਸੁਲਘਦੀ ਰਹਿੰਦੀ।੧੯੭੩ ਦੀ ਇਕ ਬੇਹੱਦ ਉਦਾਸ ਸ਼ਾਮ ਸੀ ਖਾਮੋਸ਼ ਜਿਹੀ ਵਗਦੀ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਲਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਮੁੜ ਉਸਦੇ ਨਸੀਬ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਨਿਕਲਿਆ। ਸੂਰਜ ਢਲਦੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀ ਲਾਲੀ ਬਖੇਰ ਕੇ ਦੂਰ ਸਮੁੰਦਰ 'ਚ ਲਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸੇਕ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਇਆ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਗਹਿਰਾ ਹੌਕਾ ਲਿਆ।ਅਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੇਕ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਲਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਧੁਖਦੀ ਖਬਰ ਸੀ ਕਿ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਫਾਨੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ।
