ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਵੀ: ਬਾਹਸ਼ਾ - ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਔਲ਼ਖ

ਬਾਹਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਉੱਤਮ ਕਵੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਲਿਖੇ ਨਾਟਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ 'ਚ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਗਏ, ਪਰ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।
ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤੇ ਵੇਰਵੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਪਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ ਈਸਾ ਤੋਂ ੨੦੦ ਵਰ੍ਹੇ ਪੂਰਵ ਨੇਪਾਲ 'ਚ ਹੋਇਆ। ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ 'ਚ ਮਿਲਦੀ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦਾ ਜੀਵਨਕਾਲ ੩੦੦ ਨੂੰ ਪੂਰਵ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਉੱਚਗੁਣਵੱਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਕਵੀ/ਨਾਟਕਕਾਰ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਅਣਗੌਲਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਬਾਰੇ ੯ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ 'ਚ 'ਕਾਵਿਆਮਿਮਾਸਾ' ਨਾਮ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। 'ਕਾਵਿਆਮਿਮਾਸਾ' ਨਾਮ ਦੇ ਗੰ੍ਰਥ ਦਾ ਲੇਖਕ ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਵੀ-ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਜਸ਼ੇਖਰ ਨੇ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਟਕ 'ਸਵਪਨਵਸਦਾਤਾ' ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰੰਥ 'ਕਾਵਿਆਮਿਮਾਸਾ' 'ਚ ਕੀਤੀ।
੧੯੧੨ ਈਸਵੀ 'ਚ ਸਵਰਗੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਮਹਾਮਓਪੋਧਿਆਏ ਨੇ ਤ੍ਰਿਵੇਂਦਰਮ 'ਚ ੧੩ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ 'ਚ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦਾ ਨਾਟਕ ਸਵਪਨਵਸਦਾਤਾ ਵੀ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਾਟਕ ਦੇ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਮੱਤ ਨਾਲ ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ।
ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਇਕ ਗੱਲੋਂ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾਟ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਜੋ ਇਹ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮਸਥਾਨ ਨਾਟ-ਸਸ਼ਤਰ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਡੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ 'ਊਰੂਬੰਗਾ' ਅਤੇ 'ਕਾਰਨਬਰਾ' ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਟਕ ਹਨ। ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਉਰੂਬੰਗਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਅਸਲ ਨਾਇਕ ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਵਿਚ ਦੁਰਯੋਧਨ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਤੇ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਲੱਤਾਂ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਵਿਆਕੁਲਤਾ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੂੰ ਬਾਹਸ਼ਾ ਨੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਫਰਤ ਦਾ ਪਾਤਰ ਦੁਰਯੋਧਨ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਬਾਕੀ ਪਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭਾਵੁਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਲੇਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਛਤਾਵੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਜੋ ਇਸ ਨਾਟਕ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ।
'ਕਰਨ ਬਰਾ' ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪਾਤਰ ਕਰਨ ਦੇ ਦੁਖਦਾਈ ਅੰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚ 'ਨਾਟ ਸਾਸ਼ਤਰ' ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਟ ਸਾਸ਼ਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਮੰਚ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਿਖਾਉਣਾ ਵਰਜਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਹਸ਼ਾ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਰੀਰਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ 'ਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 'ਕਰਨ ਬਰਾ' ਨਾਟਕ ਦਾ ਅੰਤ ਬੇਹੱਦ ਦੁਖਦਾਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾਟ ਸਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।
ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਨੇ ਰਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ 'ਚੋਂ ਚਰਿੱਤਰ ਲੈ ਕੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖੇ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਬਣਾਇਆ। ਪਰ ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਰਪੋਕਤ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਵਾਂਗ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ। ਉਸਦੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖਣ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਸੀ ਕਿ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਖਲਨਾਇਕ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕਦੀ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਬੰਦਿਸ਼ ਨਾ ਲਾਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਨਾਲ ਵਿਚਰਦਾ। ਰਮਾਇਣ ਵਰਗੇ ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਸੱਚਾਈ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਘਟਨਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਕੈਕਈ ਵੀ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਕਿਰਦਾਰ 'ਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। 'ਪ੍ਰਰਿਤਮਾ' ਅਤੇ 'ਅਭਿਸ਼ੇਕ' ਉਸਦੇ ਰਮਾਇਣ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਟਕ ਹਨ।
'ਸਵਪਨਵਾਸਵਦਾਤਨ', 'ਮੱਧਿਆਮਾ ਵਾਇਯੋਗਾ', 'ਦੱਤਾ', 'ਊਰੁਬੰਗਾ', 'ਕਰਨ ਬਰਾ' ਉਸਦੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਅਧਾਰਿਤ ਨਾਟਕ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਸਿਰਫ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਟਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ। ਉਸਦਾ ਲਿਖਿਆ ਨਾਟਕ 'ਅਵੀਮਾਰਕਇਆ' ਪਰੀ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਮਨੀਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ੧੯੯੪ ਈਸਵੀ 'ਚ ਫਿਲਮ 'ਦੀ ਕਲਾਊਡ ਡੋਰ' ਬਣਾਈ। 'ਦਰਿਦਦਾਚਾਰੂਦਾਤਾ' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ੧੯੮੪ ਈਸਵੀ 'ਚ ਬਣੀ ਫਿਲਮ 'ਉਤਸਵ' 'ਚ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ।
ਪਰਾਤਿਜਨਾ-ਯਾਉਗਾਂਦਯਾਨ ਅਤੇ 'ਸਵਪਨ-ਵਸਵਦਾਤਾ' ਉਸਦੇ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਟਕ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਨਾਟਕ 'ਬੁੱਧ' ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ 'ਰਾਜਾ ਉਦਿਅਮ' ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਸਵਧਨਾਵਸਤਦਾਤਾ ਰਾਜਾ ਉਦਿਯਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਦੂਜੇ ਨਾਟਕ ਵਿਚ ਯਾਂਉਗੇਂਦਰਯਾਨ ਇਕ ਮੰਤਰੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਲੜਾਈ 'ਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਮਗਧ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਸੁਲਹਾ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਤਰੀ ਬਾਅਦ 'ਚ ਰਾਜਕੰਨਿਆ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਬਾਹਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਟਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਥੀਏਟਰ ਦੀ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਊਰੂਬੰਗਾ
---------
ਊਰੂਬੰਗਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸਿਪਾਹੀ ਲੜਨ ਦੀ ਮੁਦਰਾ 'ਚ ਹਨ। ਇਹ ਭੀਮ ਅਤੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ਵਿਚ ਖੂਨੀ ਲੜਾਈ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਦੁਰਯੋਧਨ ਭੀਮ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਡੇਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੀਮ ਨਿਹੱਥਾ ਜੋ ਧਰਤੀ ਤੇ ਡਿੱਗਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਦੁਰਯੋਧਨ ਭੀਮ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਲੜਾਈ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦੋਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਬੋਲ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ।
ਪਰ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਦੂਜੇ ਪਾਂਡਵ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਨਾਲ ਦੁਰਯੋਧਨ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਉਸਦੇ ਪੱਟ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਪਾਂਡਵਾਂ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਬੋਲ ਉਚਾਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਵੁਕ ਬੋਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਕਸ਼ਟਦਾਇਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਦੁਰਯੋਧਨ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮੰਚ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖਣ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਦੁੱਖ ਹੈ ਕਿ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਪੱਟਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਕੇ ਪ੍ਰਣਾਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਾਟਕ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅੰਤਾਂ ਦੇ ਭਾਵੁਕ ਪਸਾਰ ਵਾਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮੰਚ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਦੁੱਖ ਹੈ ਕਿ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋਏ ਪੱਟਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਗੋਦੀ 'ਚ ਨਹੀਂ ਬਿਠਾ ਸਕੇਗਾ।
ਦੁਰਯੋਧਨ ਤਾਂ ਕਸਟਦਾਇਕ ਹਾਲਤਾਂ 'ਚ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਸ਼ਵਧਾਮਾ ਇਕਦਮ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ 'ਦੁਰਯਆ' ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਮਾਲ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਾਹਸ਼ਾ ਨਫਰਤਯੋਗ ਪਾਤਰ ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਵੀ /ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਪਣੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਕਾਰਨ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਕਾਰਨ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਔਲ਼ਖ, ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ. ਕੋਹਾਲੀ , ਜਿਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ